Η συμπεριφορά επηρεάζει την υγεία ενός ανθρώπου. Οι άνθρωποι μπορούν να βελτιώσουν ή να διατηρήσουν την υγεία τους με το να υιοθετούν συμπεριφορές για προστασία της υγεία τους ή διαχείριση της χρόνιας πάθησής.
Οι συμπεριφορές υγείας σχετίζονται με την υγεία, την διατήρηση, την προστασία και βελτίωσή της ή και την έκθεσή της στον κίνδυνο. Περιλαμβάνει: α) τις ανθρώπινες συμπεριφορές για διατήρηση και προστασία της υγείας όπως η ισορροπημένη διατροφή, η άσκηση και ανίχνευση για εντοπισμό ασθένειας σε πρώιμο στάδιο, α) τις ανθρώπινες συμπεριφορές επιζήμιες για την υγεία όπως κάπνισμα και η οδήγηση πέραν του ορίου ταχύτητας και γ) τις ανθρώπινες συμπεριφορές που προσανατολίζονται στην αντιμετώπιση μιας ασθένειας και στη αποκατάσταση της υγείας όπως συμμόρφωση με την θεραπευτική αγωγή και αναζήτηση πληροφοριών (Kasl & Cobb, 1966; Matarazzo, 1984). Με άλλα λόγια υπάρχουν οι προστατευτικές και οι επιβλαβείς συμπεριφορές υγείας οι οποίες επηρεάζουν θετικά αλλά και αρνητικά την υγεία αντίστοιχα (Steptoe and Wardle, 2004).
Ποιος ο ρόλος της συμπεριφοράς;
Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι στις σύγχρονες κοινωνίες η νοσηρότητα και πρόωρη θνησιμότητα σχετίζονται με την συμπεριφορά υγείας (Blaxter 1990). Πιο συγκεκριμένα, συμπεριφορές όπως αποχή από το κάπνισμα, τακτική άσκηση, έλεγχος της αρτηριακής πίεσης και ισορροπημένη διατροφή είναι συνδεδεμένες με την μακροβιότητα και καλύτερη ποιότητα ζωής του ατόμου (Yates, 2008).
Για παράδειγμα, η διατροφή και άσκηση είναι συμπεριφορές που έχουν θετική βιοψυχοκοινωνική επίδραση στο άτομο. Οι συμπεριφορές αυτές έχουν συσχετιστεί με την μακροζωία, την μείωση της αρτηριακής πίεσης και του διαβήτη, την προστασία κατά της οστεοπόρωσης και εμφάνισης της στεφανιαίας νόσου και βελτίωση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης του ατόμου (Nutbeam and Catford, 1990; General Household Survey, 1989; Sampos et al. 1989).
Γενικά οι συμπεριφορές υγείας φαίνεται να είναι σημαντικοί παράγοντες στην πρόβλεψη της θνησιμότητας και μακροβιότητας των ατόμων. Όμως ποιοι παράγοντες σχετίζονται με τη συμπεριφορά υγείας;
Παράγοντες που σχετίζονται με τη συμπεριφορά υγείας
Οι Ψυχολόγοι Υγείας έχουν προσπαθήσει να κατανοήσουν τους παράγοντες που σχετίζονται με την συμπεριφορά υγείας και συμπεραίνουν ότι κοινωνικοί, γενετικοί και συναισθηματικοί παράγοντες όπως η ένταση και ο φόβος σχετίζονται με την συμπεριφορά υγείας.
Όμως, ένας άλλος σημαντικότερος παράγοντας που φαίνεται επίσης να συσχετίζεται με την συμπεριφορά υγείας είναι οι πεποιθήσεις και οι στάσεις του ατόμου προς την συγκεκριμένη συμπεριφορά ή ασθένεια.
Για παράδειγμα, οι περισσότεροι καπνιστές γνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος όπως καρκίνος του πνεύμονα, στεφανιαία νόσο, Χρόνια Αποφρακτική Πάθηση (ΧΑΠ) (Sutton 1998b). Εντούτοις οι περισσότεροι συνεχίζουν να καπνίζουν αφού το κάπνισμα έχει συσχετιστεί με την διαχείριση του στρες, τη διασκέδαση, την ευχαρίστηση και την αύξηση της αυτοπεποίθησης (Ogden, 2012). Επίσης οι καπνιστές φαίνεται να υποτιμούν τους κινδύνους που σχετίζονται με το κάπνισμα και την υγεία τους (European Society for Medical Oncology, 2015).
Έτσι, οι συμπεριφορές υγείας είναι αποτέλεσμα περίπλοκων απόψεων και θεωριών που διατηρούν τα άτομα για την συμπεριφορά και την υγεία τους. Για την πρόληψη της ασθένειας και διατήρηση της υγείας έτσι ώστε να βελτιωθεί η μακροβιότητα και η ποιότητα ζωής του πληθυσμού πρέπει να εφαρμόζονται κάποιες παρεμβάσεις. Αρχικά πρέπει να αναγνωριστούν οι πεποιθήσεις που υποκινούν την συγκεκριμένη συμπεριφορά, στον συγκεκριμένο πληθυσμό και αργότερα να εφαρμοστούν οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στη διαμόρφωση ή αλλαγή των συγκεκριμένων πεποιθήσεων και απόψεων.
Δρ. Ελένη Επιφανίου CPsychol
Ψυχολόγος Υγείας